Latin Amerika | Agroekoloji ve Dayanışma Ekonomisi, Les Levidow

Brezilya’nın Baixada Santista bölgesindeki Peruíbe Dayanışma Ekonomisi Kadın Üreticileri Birliği (UMPES) aktivistleri. Arka planda UMPES’in logosu yer alıyor. Fotoğraf: UMPES, Peruibe

Egemen tarım-gıda sisteminin yaklaşımına alternatif olan “EcoSol-agroekoloji”, dayanışma ekonomisi ve agroekoloji hareketlerinin birleşmesini ifade eder. 1990’lardan beri Latin Amerika’da agroekoloji ve dayanışma ekonomisi birbiri ile bağlantılı olmuştur. Birleşik Krallık’taki Açıköğretim Üniversitesi’nde bulunan Les Levidow, Eco-Sol agroekoloji ağlarını destekleyip onlara olanak sağlayan AgroEcos projesini koordine etmiştir. Bu yazıda Levidow, Brezilya’daki vaka çalışmalarında ortaya çıkan önemli bilgileri paylaşıyor ve São Paulo eyaletinin Baixada Santista bölgesindeki girişimlerden birini tanıtıyor. Kadın üretici birliği olan bu girişim, pandemi kısıtlamalarında çiftçi pazarını önce çevrimiçi bir satış sitesi olarak düzenlemiş, ardından internet erişimi olmayan üyelerin dışlanmaması için arabaya servis şeklinde değiştirmiştir.

Egemen tarım-gıda sistemi insanların gıda ihtiyaçlarından ziyade küresel değer zincirleri aracılığıyla servet elde etmeyi öncelemektedir. Gıda güvencesizliği ve yetersiz beslenme küresel anlamda derinleşmenin yanında çevresel zararlara yol açarak eşitsizlikleri artırmaktadır.

Bu zararları güdenlerden biri olarak devlet politikaları mısır, buğday ve pirinç dahil ticari ürünlerin üretimine öncelik vermeye devam ediyor. Bu yaklaşımın olumlu yanlarından biri birçok ülkede bu temel gıdaların bulunabilirliğinin artması ve fiyatlarının düşmesidir. Ancak FAO’ya göre bu politika, öncelik verilmeyen ve daha az teşvik sağlanan meyve, sebze ve bakliyat gibi gıdaların tüketimini azaltmak ve bu ürünleri nispeten daha pahalı hale getirmek suretiyle gıda güvencesini ortadan kaldıran ve yetersiz beslenmenin devamlılığına neden olabilmektedir.

Asıl sorun ise gıda sistemini şirketlerin ele geçirmesi ve gıda tedarikçileri ile aracılara fayda sağlarken, üreticilere ve tüketicilere zarar vermesidir.

Egemen tarım-gıda sistemine alternatif olarak agroekoloji

Gıda sistemi için çözüm kapsamlı bir agroekoloji gündeminde yatmaktadır. FAO’nun Üst Düzey Uzmanlar Paneli, bunun özellikle de dayanışma ekonomisi aracılığıyla “adil ve küçük ölçekli dağıtım ağlarının teşviki ve gıda sistemlerinin yerel ekonomilere yeniden yerleştirilmesi yoluyla, üreticiler ve tüketiciler arasında yakınlık ve güven sağlaması gerektiğini” söylüyor.

Kapitalizmin ötesinde çözümler arama çağrıları arasında yer alan sosyal ve dayanışma ekonomisi ileriye dönük pratik bir yol sunmaktadır. ARC2020’ye göre bu “en azından, işlerin farklı şekilde nasıl yapılacağı konusunda pratik yapmayı ve daha iyimser bir şekilde alternatif, daha adil ve birbirine daha bağlı bir ekonomi inşa etmeyi’ sağlar. La Via Campesina Avrupa Koordinasyonu tarafından desteklenen köylü agroekolojisi, küresel kurumsal pazarlardan özerklik inşa eden yerel ve döngüsel pazarları güçlendirir.

Latin Amerika’daki Stratejilerden Öğrenmek

Agroecology Europe’a göre, Avrupa bağlamında “agroekoloji tarımda sosyal ve dayanışma ekonomisi yaklaşımını benimsemiştir ancak henüz emekleme aşamasındadır ve politik vizyon ile tüketicilerin katılımına ihtiyaç duyacaktır”. Latin Amerika’da ise agroekoloji 1990’lardan beri dayanışma ekonomisi (economia solidaria) ile bağlantılı olmuştur. Avrupa’da agroekoloji için verilen emeklerde Latin Amerika’daki stratejilere başvurulabilir.

EcoSol-agroekoloji: Circuitos cortos’un inşası

AgroEcos projesi, agroekoloji ile dayanışma ekonomisini birleştiren ağları destekleyip onlara olanak sağlamıştır

Latin Amerika’da “EcoSol-agroekoloji”, dayanışma ekonomileri ve agroekoloji için toplumsal hareketlerin birleşmesini ifade eder. Bu birleşme noktası katılımcı eylem araştırması yoluyla EcoSol- agroekoloji ağlarını inceleyen ve olanak sağlayan “Bolivya ve Brezilya’da Agroekolojiye Dayalı Bir Dayanışma Ekonomisi için Araştırma Ortaklığı” adlı AgroEcos projesinin odak noktası olmuştur.

Proje, orada “Circuitos Cortos (1)” olarak bilinen kısa gıda tedarik zincirlerine odaklanmıştır. Araştırmanın temel soruları şunlar olmuştur: 

• “Circuitos Cortos”u gerçekleştiren ağlar kolektif yeteneklerini nasıl oluşturdular? 
• Ağlar COVID-19 salgını sırasındaki engellerin üstesinden gelmek için yeteneklerini nasıl geliştirdiler?

Toplumsal yakınlıklar

Genel bir cevap olarak circuitos cortos örgütsel, kültürel, kurumsal, coğrafi gibi çok çeşitli türden toplumsal yakınlığı harekete geçirip birbirine bağlayan ortak dayanışmacı amaçlara ve pandemide yaratıcı uyarlamalar tasarlamak için geliştirilen kolektif yeteneklere bağlıdır.

Her ne kadar Latin Amerika’nın EcoSol-agroekoloji ağları gıda egemenliğini savunsa da hükümetlerin benimsenmesini nadiren başarmışlardır. Farklı bir strateji olarak Brezilya’nın ağları gıda egemenliğinin bazı özelliklerini, özellikle de dayanışmacı agroekoloji biçimlerini içerecek şekilde gıda ve beslenme güvencesine ilişkin devlet politikalarına müdahil olmuştur. Ağlar ayrıca kadınların liderliğini (protagonismo femenino) merkezi düzeyde desteklemiştir.

Baixada Santista: dayanışma ağı

Bu genel stratejiler, Avrupa bağlamıyla da ilgisi olan Baixada Santista isimli vaka çalışması alanıyla örneklendirilmektedir. Adını büyük liman kenti Santos’tan alan Baixada Santista’nın dokuz küçük kıyı kasabası vardır. Yiyecek tedarikleri, özellikle aşırı işlenmiş gıda satan toptancılar ve süpermarketler aracılığıyla bölge dışından yapılan ithalata bağlıdır.

Çevre bölgelerde gıda yoksulluğu ve doğal gıdaya erişimde (2) büyük sosyo-ekonomik eşitsizlikler bulunmaktadır. Kent çevresindeki bazı alanlar agroekolojik üretimi başlatma veya artırma potansiyeline sahiptir ancak doğrudan tüketicilere ulaşma araçlarından yoksundur. Ayrıca, bu potansiyel yoğun kıyı turizmi tarafından baltalanmaktadır.

Fórum de Economia Solidária da Baixada Santista (FESBS), AgroEcos projesine bu noktada toplumcu bir ortak olmuştur. Başta EcoSol-agroekoloji ağları olmak üzere çeşitli zanaat girişimlerini birbirine bağlar. Manifestosu istihdam, gelir ve gıda güvencesindeki eşitsizliklerin üstesinden gelebilecek bir “yerel ekonomiyi” inşa etmek için çeşitli destek tedbirleri almayı savunmaktadır ve dayanışmacı bir geçişi önerir. Bu perspektifte zanaatkârlar (ve hizmet sağlayıcılar) dayanışma bütçesi pratikleri geliştirmek, ürünlerini pazarlamak, girdileri toplu olarak satın almak, gıda güvencesini güçlendirmek ve bilgi paylaşmak için örgütlenirler. Forum çok sayıda şehri ve girişimi kapsar.

Peruíbe: Dayanışma Ağı ve Kadınların Birliği

“Yeni bir gerçekliği inşa etmek”- Peruíbe Dayanışma Ağı’nın sloganı

Peruíbe Dayanışma Ağı, pandemi öncesinde agroekolojik gıdalar dahil olmak üzere el yapımı ürünler üreten insanları, balıkçıları ve hizmet sağlayıcıları bir araya getirmenin bir yolu olarak örgütlenmiştir. Bu ağ yerel ürünleri pazarlamayı ve üyeleri arasında değiş tokuşu teşvik etmeye çalışmış, faaliyetleri ile üreticiler arasında örgütsel yakınlığı güçlendirmiştir. Pandemi sırasında başta gıda olmak üzere mevcut tüm zanaat ürünlerini tanıtmak için çevrimiçi bir internet sitesi ve Facebook sayfası oluşturmuştur. Ağ, “Yeni bir gerçekliği inşa etmek” sloganını yayarak egemen küresel pazarlara alternatiflere dikkat çekerek tüketicilerle kültürel yakınlığı güçlendirmektedir.

Kadın EcoSol Üreticileri Birliği (UMPES) 1987’de kurulmuştur. Rede Solidária ve belediye tarafından desteklenen bir çiftçi pazarını ortaklaşa organize etmişlerdir. Ortak amaçları karşılıklılık, karşılıklı yardımlaşma ve özyönetimin yanı sıra toplumsal cinsiyet eşitsizlikleriyle başa çıkma araçlarını vurgulamaktadır. “Bir kadın herhangi bir yardım istediğinde, bir dayanışma biçimi olarak yardım ederiz.” Mesleki eğitim kursları sayesinde bazı kadınlar Sosyal Kontrol Örgütü’nü (OCS) kurmuş ve toplu olarak ürünlerinin organik olduğunu belgelemişlerdir. Bazı gruplar hükümet programı aracılığıyla okul yemekleri için toplu olarak organik ürünler satarak yerel yönetimlerle kurumsal bir yakınlık kurmuştur.

COVID-19 salgını başladığında UMPES birçok savunmasız aileye yardım etmiş ve takası kolaylaştırmıştır. Üyeler, tüketicilere daha fazla çeşitlilik sunmak ve gelirlerini artırmak için fazla ürünleri takas etmiştir. Bu yeni uygulama bir dayanışma rolü oynamıştır: “Daha adil ilişkiler yaratmak için gerekli bir uygulama olarak ürün takasını önemsiyoruz.”

Çiftçi pazarının yerini geçici olarak sosyal medya aracılığıyla oluşturulan internet satış sitesi almıştır. Fiziksel pazar, kolektif tezgahlı bir arabaya servis biçiminde yeniden düzenlenmiştir. Bu, özellikle çok az sayıda UMPES üyesinin çevrimiçi siparişler için internet erişimine sahip olması nedeniyle önem taşıyordu. Başka bir sebep olarak ise: ‘EcoSol’ün anlaşılmasını kolaylaştırmak için tüketicilerle konuşmak gerekir. Fiziksel alan çok önemli” denmiştir. Bu tür ürünler arasında doğal fermantasyonlu geleneksel ekmekler ve çocukluktaki yiyecekleri hatırlatan baharatlı az işlenmiş ürünler yer almaktadır. Bu tür yollarla UMPES, tüketicilerle kültürel bir yakınlığı devam ettirmiş veya kurmuştur.

Kadın EcoSol Üreticileri Birliği arabaya servis pazar tezgâhı. Fotoğraf: Juanita Trigo Nasser

Santos: la Livres Kooperatifi

Livres Kooperatifi, Santos. Fotoğraf: La Folha Santista.

Santos’ta “la Livres Cooperativa Consumidores Conscientes” topluluk destekli tarıma örnek teşkil etmektedir. Livres (“özgür”) adının iki anlamı vardır: tarım kimyasalları içermeyen ürünler ve kapitalist aracıları olmayan circuitos cortos. “Kaliteli ürünlere” erişimi teşvik ediyor ve yaygınlaştırıyoruz”. Bu durum Bem Viver’in (İspanyolca Buen Vivir) dünya görüşünü çağrıştırmaktadır.

La Livres, üyeleri-aboneleri için haftalık sepetler düzenlemektedir. Abonelikler dayanışma ekonomisi ilkeleri altında üretim ve tüketimi birbirine bağlamaktadır. La Livres, şehirden uzaktaki kırsal bölgelerdeki çiftçileri desteklemekte ve tüketicilere agroekolojik yöntemlerle ilgili haberleri yaymaktadır. Süpermarket zincirlerindeki egemen küresel gıda zincirlerine karşı koymanın bir yolu olarak mevsimsel gıdaları ve bunların kullanıldığı tarifleri teşvik etmektedir. Tüm bu yollarla üreticiler ve tüketiciler arasında kültürel bir yakınlık oluşturur.

Pandemi sırasında la Livres, yiyecek sepetinin doğrudan mekândan alınması veya dayanışma temelli olan kooperatiften eko-bisikletçiler tarafından eve teslim edilmesi seçeneğini sunmuştur. Livres Coop daha sonra çok daha fazla sipariş alarak kısa süre sonra yiyecek stokunu aşmıştır. Haftalık sepetlerin toplanmasına yardımcı olmak gibi örneklerde karşılıklı yardımlaşma ve gönüllü çalışmayı vurgulamaktadır.

Proje sonuçları

Bu örneklerin gösterdiği gibi toplumsal ilişkilere ait çalışmada kullanılan analitik çerçeve dayanışmacı circuitos cortos’ları belirlemeye ve olası kılmaya yardımcı olmaktadır. Bunlar agroekolojik üretimin egemen tarım-gıda sistemine karşı koymanın yanında gıda ve beslenme güvencesi dahil olmak üzere birçok faydasını gösterebilmesi açısından çok önemlidir.

AgroEcos nihai raporu herhangi bir bağlamla genel ilgisi olan bu çerçeveyi açıklamaktadır ve İngilizce ile İspanyolca olarak mevcuttur. Web sayfasında ayrıca İspanyolca veya Portekizce olarak daha ayrıntılı raporlar bulunmaktadır.

İki vaka çalışması İngilizce altyazılı filmleri de içerir: “Baixada Santista, Brasil: redes solidarias agroecológicos” ve “Agroecologia, Pesca e Economia Solidária na Bocaina em tempos de Covid-19”

Baixada Santista vaka çalışması hakkında daha fazla okumak için Agroecology Europe ve Journal of Peasant Studies tarafından yayınlanan uzun makalelere başvurulabilir.

Kaynak: https://www.arc2020.eu/latin-america-agroecology-and-the-solidarity-economy/

Notlar:

(1) Kısa Devreler

(2) Yazı da gıda çölü kavramı kullanılmaktadır.